Naar een nieuwe bestuurscultuur – Deel 2: Inwonersparticipatie

Al jaren praten we over een nieuwe bestuurscultuur. In het eerste artikel ben ik ingegaan op het raadsprogramma. Een andere manier om meer invulling te geven aan het dualisme, de scheiding tussen raad en college. In dit tweede artikel wil ik u meenemen in een aantal gedachten over inwonersparticipatie. De roep om de politiek dichter bij de inwoners te brengen is de laatste jaren steeds groter geworden. Inwoners moeten ook meer te zeggen krijgen, maar hoe regel je dit? 

Participatieladder
Een mooi instrument om de bepalen waar we het eigenlijk over hebben, is de participatieladder. De ladder kent zes treden van informeren, via raadplegen, adviseren, samenwerken en meebeslissen, tot zelfbestuur. Onder informeren verstaan we niets anders dan het verstrekken van informatie via bijvoorbeeld persberichten of nieuwsbrieven. Als de gemeente gaat raadplegen dan vragen ze bijvoorbeeld via enquêtes de mening van de inwoners. Terwijl we onder adviseren verstaan, dat we inwoners gaan vragen mee te denken in bijvoorbeeld dialooggroepen of klankbordgroepen. Gaan we een trede hoger naar samenwerken, dan werken we bijvoorbeeld in een projectgroep met de inwoners samen aan een plan. Meebeslissen is het overdragen van zaken die de gemeente heeft voorbereid, terwijl als we zelfbestuur invoeren we ook de planvorming aan de inwoners overlaten.

Uit een onderzoek uit 2020 blijkt, dat ongeveer 81% van de gemeenten iets doet met eerste drie treden (informeren, raadplegen, adviseren). Maar 19% van de gemeenten doet iets met de bovenste drie treden (samenwerken, meebeslissen, zelfbestuur). Eigenlijk vind ik dit na zoveel jaren een tegenvallende score. Het is voor lokale overheden blijkbaar erg moeilijk om verantwoordelijk over te dragen aan de inwoners. Hoe komt dit nu?

Duidelijk kaders
De meeste gemeenten, ook de gemeente Goeree-Overflakkee, zijn tot de dag van vandaag nog niet echt met inwonersparticipatie aan de slag gegaan. Er zijn wel pogingen gedaan, maar die lopen erg stoef. Het is ook best moeilijk. Als raadslid ben je gekozen om besluiten te nemen en de uitvoering aan de wethouders en de ambtenaren over te laten. Om dan die besluitvorming en de uitvoering over te dragen aan inwoners, vraagt niet alleen om lef, maar ook om duidelijke kaders.

Een manier om tot duidelijke kaders te komen, is om allerlei onderwerpen op een rijtje te zetten en die dan te plaatsen op de participatieladder. Op deze manier kun je bepalen welk onderwerp geschikt bevonden wordt voor bijvoorbeeld trede drie, adviseren, en welke onderwerpen in zelfbestuur overgedragen kunnen worden aan de inwoners. Lijkt mij een goede exercitie om eens samen met inwoners te doen.

Het probleem is echter, dat niet iedereen er hetzelfde over denkt. De één draagt het beheer van een zwembad nu eenmaal makkelijker over dan de ander. Zelfs het door de inwoners laten beheren van het groen rond een dorpshuis, zo van “hier heb je dit budget, leef je uit…”, kan leiden tot weerstand.

Vertrouwen
Volgens mij is de enige manier om hier met elkaar uit te komen, om hierover met elkaar in gesprek te gaan. Politici met politici en politici met inwoners. Vertrouwen is hierbij het sleutelwoord. Vertrouwen dat inwonersparticipatie iets bijdraagt aan de samenleving en dat inwonersparticipatie kloof tussen politiek en de inwoners kan verkleinen Vertrouwen in elkaar als raadsleden om eruit te willen komen Maar ook vooral vertrouwen in onze inwoners, dat ze een krachtigere stem kunnen hebben in het openbaar bestuur. Ik zeg bewust “kunnen hebben” en niet “mogen hebben”. “Kunnen hebben” heeft met vertrouwen te maken, terwijl “mogen hebben” een soort paternalistische houding is van dit mogen ze wel van mij, maar dit niet.

Digitale participatie
Een probleem bij veel vormen van inwonersparticipatie is, dat je altijd dezelfde mensen ziet. Mensen die toch al betrokken zijn. Mensen waarvan je hun mening ondertussen wel kent. Een manier om meer en vooral nieuwe mensen te betrekken bij inwonersparticipatie is digitale participatie. Eigenlijk het gebruiken van digitale technologie om democratische besluitvormingsprocessen te ondersteunen. Denk hierbij aan petitieplatformen, allerlei hulpmiddelen om de politieke agenda te bepalen, online samenwerken aan voorstellen, stem apps, online discussieplatforms, etc.

Het voordeel van digitale inwonersparticipatie is dus, dat je meer deelnemers betrekt bij de participatie dan bijvoorbeeld de bekende bezoekers aan inloopavonden. Het blijkt ook, dat bij digitale participatie er meer interactie is tussen de deelnemers. Je moet je alleen bewust van zijn, dat verschillende doelen om verschillende tools vragen. Wil je inwoners informeren of bijpraten? Wil je met hen in gesprek om verschil in beleving te begrijpen? Wil je een representatiever beeld krijgen hoe inwoners over een bepaald vraagstuk denken? Allemaal vragen die een andere aanpak vergen.

Voorbeelden
Er bestaan allerlei goede initiatieven. Hierbij een paar voorbeelden:
Digitale Stad Eindhoven: https://www.dse.nl/
De Stem van Groningen: https://stemvan.groningen.nl/
Citizen Lab: https://www.citizenlab.co/nl
Allerlei voorbeelden uit Europa: https://citizens.is/portfolio/

Al met al vraagt goede inwonersparticipatie om een goede voorbereiding, bij voorkeur samen met de inwoners, een heldere afbakening van wat wel en wat niet kan en vertrouwen in zowel je inwoners als in elkaar als bestuurders. In een goed functionerende lokale democratie is er een verbinding tussen bestuurders en inwoners. Het is de moeite waard om hier werk van te maken. De kloof tussen inwoners en politiek moet kleiner.

Jaap Willem Eijkenduijn, Fractievoorzitter PvdA Goeree-Overflakkee